Sorumluluk Nasıl Kazandırılır?
“Bireyin, kendi üzerine düşen görevleri yerine getirmesi ve kendine ait bir olayın başkaları üzerindeki etkilerinin sonuçlarını üstlenmesi olarak tanımlanmaktadır. İki çeşit sorumluluk olduğunu söyleyebiliriz. Kişisel sorumluluk ve sosyal sorumluluk. Bireysel sorumluluğu gelişmemiş insanların, sosyal sorumluluk geliştirmesi mümkün bir seçenek değildir.
Peki, sorumluluk duygusu ne zaman gelişir?
2-4 yaş arası çocuğun keşif dönemidir ve bu dönemde ilk benlik algısı kazandığı dönemdir. Yeme, içme, tuvalet alışkanlığının kendi başlarına halledebileceği dönemin başlangıcıdır. Her çocuk merak eder, keşfetmek ve deneyimlemek ister. Çocuğa bu dönemde (2-4 yaş) devredilmeyen sorumluluklar, sonraki dönemlerde sorumluluk almasında engel teşkil eder. Hiç bir çocuk kendisine verilmeyen sorumluluğu almak istemez bu süreçte aileye düşün görev sorumlulukları vermesi ve sınırı koruyabilmesidir.
Çocuğun içinde bulunduğu her yaşın sorumlulukları farklıdır yaşından daha büyük dönemlerin sorumluluğu verilmemelidir. Peki ya çocuklar neden sorumluluk almaz? Koruyucu ebeveyn tutumları çocuğun sorumluluk almasını engellemektedir. ’O yapamaz ben onun yerine yaparım’ gibi söylemler çocuğun özgüvenini kırdığı gibi, sorumluluk almamasına da neden olur.
Koruyucu ebeveynliğin sonucu olarak, üşengeç, düşük benlik saygısı ve düşük özgüven oluşması Mükemmeliyetçi ebeveyn tutumlarının sonucu olarak ise, suçlu/kaygılı, düşük özgüven, düşük benlik algısı biz uzmanların sıkça karşılaştığı şeylerdendir. Çocuğun yerine yapmamak ve çocuğun yaptığını eleştirmemek oldukça önemlidir. Buna ek olarak her birimizin çocukken, hatta genç erişken olduğu dönemde bile karşılaştığı bir örnek vermek istiyorum. Evde temizlik yapmanızı isteyen anneniz, arkanızdan sizin yaptığınız yerlerin üstünden geçer. Bir sonra bu davranış özgüveninizi kırdığı gibi, annem arkamdan temizliyor nasılsa diye düşünüp yapmayı bırakırsınız. Eğer çocuğunuz sorumluluk almıyorsa , ‘Onun yerine mi yapıyorum? ’, ’Çok mu eleştiriyorum? ’ diye kendinize sorabilirsiniz.
Ebeveyne bu konuda verilebilecek öneriler;
-
Çocuğun, bağımsızlığını desteklemek,
-
Seslendirme yapmamak,
-
Fikrini almak,
-
Aile toplantıları yapmak,
-
Doğru dili kullanmak
Seslendirme; Ebeveynler sürekli ödevini yaptın mı, üstünü giydin mi, yemeğini yedin mi gibi adeta bir dış ses gibi sürekli seslendirme yaparlarsa çocuk bir süre sonra bu sorumlulukları yerine getirmek için annenin anonsunu bekler.
Eğer bir yere giderken çocuk hazırlanmakta güçlük çekiyorsa yarım saat öncesinden haber verilebilir, eğer aceleniz varsa, bugün biraz acelemiz var sana yardım edebilirim diyebilirsiniz.
Aile toplantıları çok kıymetlidir çocuk için, bütünün bir parçası olduklarını hissettikleri yerde sorumluluk almak isterler. Bu toplantıda herkesin sorumluluğu konuşulmalıdır. Sorumluluğun bir ödev olmadığını ve bir bütün olduğunu da hatırlatmak gerekir.
Örneğin; ‘Bu evde yemek yedikten sonra masayı toplamama yardım edeceksiniz.’ diyen bir anne yönergeyi oldukça açık vermeli burada annenin kendi sorumluluğunda olan bir şeye çocuktan yardım istiyor gibi anlaşabilir daha açık bir yönergeyle şu şekilde kurulabilir bu cümle ‘Yemeği yedikten sonra, hepimiz kendi tabağımızı mutfağa bırakmalıyız.’
Ebeveyn tutarlı olmalıdır. Çocuk yerine getirmesi gereken sorumluluğu yerine getirmediğinde, anne onun yerine yapmamalıdır.
İlişkinin eksenini söz dinlemekten, çocuğun ihtiyacının ne olduğuna getirirsek sorumluluk dahil olmak üzere çocukla ilgili bir çok sorunu çözebiliriz. Eğer bunları yapıyorum ama yine de baş etmekte güçlük çekiyorum diyorsanız, bir uzmandan destek alabilirsiniz.
Bengisu Kazak
Uzman Klinik Psikolog